| versie 10 november 2022 |
|
van Elzakkers in Groningen De Holland |
|
waarom is Johannes Philippus van Elzakkers op 17-12-1923 geboren te Groningen (De NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘De Holland’ speelt hierin een belangrijke rol) |
| Inhoud |
| Philippus van Elzakkers |
| Op 11-10-1859 wordt te Bergen op Zoom Philippus van Elzakkers geboren, als tweede zoon van zeven kinderen van Jan van Elzakkers en Anna Catharina Franken. Hij wordt Rooms Katholiek gedoopt. Philippus van Elzakkers groeide op binnen het hoveniers en warmoezeniersgezin te Bergen op Zoom en werd uiteindelijk zelf arbeider / metaalbewerker. Hij leert de jongere frivole Catharina Petronella Visser kennen. Zij is te Bergen op Zoom geboren op 02-07-1858 en eveneens Rooms Katholiek gedoopt. Catharina Petronella Visser is het tweede kind van zeven kinderen van het Bergen op Zoomse gezin van pottenbakker Jacobus Visser en Catharina Johanna Overhoff. Philippus Elzakkers en Catharina Petronella Visser trouwen op 20-06-1881 te Bergen op Zoom. Het wordt een vruchtbare relatie. Dertien kinderen zien van 1881 tot en met 1899 het daglicht. Enkelen helaas te kort. Het dertiende kind tart echter het noodlot. Op 04-12-1899 wordt een levenloze zoon geboren. Slechts twaalf dagen later komt Catharina Petronella Visser te overlijden. Ze laat uiteindelijk acht kinderen na. Philippus van Elzakkers, hij is dan arbeider van beroep, hertrouwt op 12-09-1901 te Bergen op Zoom met de weduwe Antonetta Laurina Jalink. Zij wordt de stiefmoeder van de acht kinderen die Catharina Petronella Visser heeft nagelaten. Daarnaast brengt zij zelf 7 kinderen mee, die de familienaam van hun vader, Petrus Johannes van Nispen, blijven dragen. Zij zijn geboren tussen 1886 en 1899. Het achtste en laatste kind overlijdt vroegtijdig. Antonetta Laurina Jalink, geboren 01-09-1861 te Bergen op Zoom, ook zij Rooms Katholiek gedoopt, is de dochter van een medewerker van de suikerfabriek Wittouck te Bergen op Zoom, rijksambtenaar en tevens logementhouder Johannes Adrianus Jalink, geboren 22-10-1834 te ’s-Gravenhage, en Johanna Antonia Willemsen, geboren 22-01-1840 te Bergen op Zoom. Uit het huwelijk van Philippus van Elzakkers en Antonetta Laurina Jalink volgt op 08-10-1905 nog een dochter. Het gezin van Elzakkers is op dat moment 9 kinderen en 7 stiefkinderen rijk. 19-02-1915 is nog ver weg. |  |
| Johanna van Elzakker |
|
Johanna van Elzakker wordt op 07-04-1906 te Halsteren geboren. Zij is de dochter van Cornelis van Elzakker, geboren 06-09-1882 te Halsteren, en Anna Cornelia Nefs, geboren 11-08-1885 te Halsteren. Zij trouwden op 18-02-1905 te Halsteren. Johanna van Elzakker leert haar vader nooit kennen: hij overlijdt ruim voor haar geboorte op 19-08-1905 te Hamborn (Dld). NB. Cornelis van Elzakker is weliswaar deelgenoot van parenteel van Elsacker deel VIII doch is in directe lijn geen familie van Philippus van Elsacker. Moeder Anna Cornelia Nefs hertrouwt na het overlijden van Cornelis van Elzakker op 03-08-1907 te Halsteren, met Wilhelmus van Gils, geboren 27-01-1882 te Bergen op Zoom. Uit dat huwelijk volgen nog 5 kinderen, allen geboren te Halsteren. Het vijfde kind, geboren 05-02-1916, overlijdt 2 jaar oud op 15-11-1918 te Groningen. Wilhelmus van Gils is van beroep fabrieksarbeider. Hij verruilt vóór 15-11-1918 Halsteren samen met zijn gezin, vrouw, twee kinderen en stiefdochter Johanna van Elzakker, voor Groningen. Johanna van Elzakker overlijdt ongehuwd nog voor haar moeder en stiefvader op 19-04-1935 te Groningen. Wilhelmus van Gils overlijdt op 02-09-1953 te Groningen, Anna Cornelia Nefs ovelijdt op 22-03-1964 te Groningen. Zoon Laurentius Ludovicus van Gils, geboren 10-05-1910 te Halsteren, van beroep kantoorbediende, verlengd het verblijf in Groningen en trouwt aldaar op 30-12-1941 met Akke Leentje De Kleine, geboren 15-04-1918 te Marum. De andere kinderen van Wilhelmus van Gils en Anna Cornelia Nefs overlijden vroegtijdig te Halsteren. Anna Cornelia Nefs en haar man Wilhelmus van Gils en dochter Johanna van Elzakker woonden ten tijde van het overlijden van dochter Johanna van Elzakker in 1935 aan het Hoendiep z.z. 32 te Groningen. |
| De Holland |
| De NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘De Holland’ was een ijzergieterij te Bergen op Zoom die bestaan heeft van 1905 tot 1999. |
| oprichting en sluiting |
|
De fabriek werd opgericht op 16-07-1905 door Alex Nerincx onder de naam: NV Constructiewerkplaats ‘Bergen op Zoom’ Alex Nerincx. Alex Nerincx paste door een aanpassing van de organisatiestructuur niet meer binnen het gelijksoortige bedrijf van zijn vader. Een voormalige houtzagerij aan de Zuid-Westsingel werd omgebouwd tot een machinefabriek annex ijzergieterij. De specialiteit werd het vervaardigen van hijs- en transportwerktuigen en transmissies. Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren er veel orders vanuit de diverse industrieën. De groei bracht het bedrijf in 1916 naar de Havendijk, waar men een ijzer- en metaalgieterij bouwde. In 1917 werd er ook een carbidfabriek bijgebouwd. De locatie aan de Zuid-Westsingel wordt naderhand verkocht aan een nieuw bedrijf de Koperpletterij, Kopertrekkerij en Handelsmaatschappij 'Cuprum'. De oprichter annex eigenaar Alex Nericx overlijdt in 1921. In 1922 wordt het bedrijf aan de Havendijk overgenomen door De Vries Robbé. De naam veranderde in: NV Machinefabriek, IJzer- en Metaalgieterij, Constructiewerkplaatsen ‘Holland’ v/h Alex Nerincx. Deze nogal lange naam werd in de volksmond uiteraard afgekort tot: De Holland. Helaas, in 1927 werd het bedrijf, de NV gesloten. En al het buitenpersoneel wat waar dan ook ten lande diende, werd teruggeroepen naar Bergen op Zoom. Niet iedereen gaf hieraan gevolg. |
| de voortzetting |
|
De Tielsche Machinefabriek, onderdeel van Stork, wilde uitbreiden. In Tiel was de ruimte beperkt. Er werd besloten deze fabriek, met 40 werknemers, in zijn geheel naar Bergen op Zoom te verplaatsen. Zo ontstond samen met het ‘voormalige’ personeel van NV Machinefabriek, IJzer- en Metaalgieterij, Constructiewerkplaatsen Holland een bedrijf met 180 werknemers. Het gecombineerde bedrijf startte in 1928 onder de naam: NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘Holland’, en was daarmee een volledige dochter van Stork.  Begin jaren 30 van de vorige eeuw kwam het bedrijf tot bloei. De grote depressie mede tot gevolg van de Eerste Wereldoorlog werd achtergelaten. Modernisering van het bedrijf en grote orders, zoals van de industriebedrijven en de Staatmijnen, brachten het tot grote bloei.Afsluiters, brandkranen en roosterschalmen rolden gegoten van de band. In diverse grote steden zien we de rode brandkranen nog op de hoek van de straat. Er werd een kwaliteits- en onderzoekslaboratorium opgericht en er volgde Amerikaanse samenwerking met Meehanite op metallurgisch gebied. De Tweede Wereldoorlog wordt herinnert door de verwoesting van het machinepark door de bezetter. Het personeel wist echter de vele tekeningen en administratieve gegevens veilig te stellen. Er volgde opnieuw een wederopbouw. De ambachtsschool van Bergen op Zoom vormde een basis voor veel werknemers. Op 08-05-1946 brengt deze ambachtsschool een bezoek bij de NV Holland. De nog net geen 16-jarige kleinzoon Sjakie van Philippus van Elzakkers, met brylcreem en scheiding in het haar, is samen met de leerkrachten en medeleerlingen één van de bezoekers. | |
 | 2e rij, 2e leerling van links, Jacobus Henricus van Elzakkers, 17-06-1930 |
De Watersnood van 1953 veroorzaakte echter een nieuw rampscenario. De fabrieken stonden drie meter in het water. Een onoverwinnelijkheid zorgde er voor dat een zes weken later de fabriek weer draaide. Stork fuseerde in 1954 met Werkspoor tot VMF. De Holland werd een dochteronderneming. Werkspoor een concurrent van Allan te Rotterdam en Beijnes te Haarlem, op het gebied van de puur Nederlandse treinstellen. De dochteronderneming groeide in de zestiger jaren uit tot een bedrijf met 800 werknemers. (Allan & Co´s Koninklijke Nederlandsche Fabrieken van Meubelen en Spoorwegmaterieel N.V.) (Koninklijke Fabriek van Rijtuigen en Spoorwagens J.J. Beijnes) | |
| de ondergang |
|
Aardgas. We willen er nu van af, maar begin zestiger jaren wilden we er allemaal aan. Voor De Holland betekende dat een afname van de orders. Belangrijke opdrachtgevers, zoals gasfabrieken en Staatsmijnen staakten de orders. Door de Nederlandse Overheid werd in 1972 de NEHEM in het leven geroepen. De Nederlandse Herstructureringsmaatschappij was een in het kader van het industriebeleid opgericht orgaan dat ten doel had om de Nederlandse industrie te herstructureren en te saneren. Ook de Holland viel daaronder, evenals de eerder genoemde Allan te Rotterdam en Beijnes te Haarlem. In 1976 leidde dit tot een fusie met Gieterij Asselbergs, eveneens uit Bergen op Zoom. Asselbergs Holland was geboren. De productie vond voornamelijk plaats op het terrein van De Holland aan de Havendijk, In 1979 nog werd een nieuwe moderne gieterij geopend, gefinancierd door de Nationale Investeringsbank. Ondanks grote orders stevende men toch af op een faillissement. 1981 werd het uiteindelijke rampjaar, de deuren gingen op slot. Door doorverkoop van diverse onderdelen aan derden in buiten- en binnenland werd het gietwerk nog gerekt tot 2002. Als RMI Holland, met slechts nog 40 werknemers, en uiteindelijk als RMI Middelburg viel het doek definitief. |
| van Elzakkers en De Holland |
|
Het heeft er alle schijn van dat en Philippus van Elzakkers en de zonen Jacobus van Elzakkers, geboren 28-02-1883, en Sebastianus van Elzakkers, geboren 19-03-1889, direct bij de start van De NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘De Holland’ in dienst traden. Van zoon Jacobus van Elzakkers staat dat vast: hij vierde op 16-07-1945 zijn 40-jarig jubileum. Rond 1915 gaat De Holland machines leveren aan de op 16 mei 1913 te Vierverlaten opgerichte Friesch-Groningsche Coöperatieve Beetwortelsuikerfabriek in de polder de Verbetering gelegen nabij Groningen en Hoogkerk. Het complex groeide met name door milieunormen met uitbreiding van de vloeivelden in de westelijke richting naar Hoogkerk. Vanwege de ligging en het slechte wegennet in de jaren vijftig vond de aanvoer van bieten vaak plaats via het kanaal het Hoendiep en het aanliggende spoor. Auto's reden via de Van Heemskerckstraat naar de Suikerfabriek totdat de fabriek een eigen afslag kreeg van de Ringweg West. De machines moesten natuurlijk geïnstalleerd en onderhouden worden. Diverse werknemers van De Holland te Bergen op Zoom wordt de gelegenheid geboden deze taken op te pakken. |
 |  | de machines van De Holland bij de Suiker Unie te Groningen foto links: filtratiestation in voorfabriek west, met links de choquenet schuimaarde persen en rechts de holland persen (foto's van Beeldbank Groningen) |
|
Philippus van Elzakkers en zoon Sebastianus van Elzakkers voelen zich geroepen. Vader en zoon zijn beide metaalbewerkers en zijn in dienst van De NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘De Holland’ te Bergen op Zoom. Op 19-02-1915 vertrekt het gezin van Elzakkers met vader Philippus van Elzakkers, moeder Johanna Anthonetta Laurina Jalink en het nakomertje, Maria Johanna van Elzakkers, zij is dan 10 jaar, richting Groningen. Zij gaan wonen in de gemeente Hoogkerk. |
 | Flip van Elzakker (staand, rechts) binnen de Suiker Unie te Groningen (foto van Beeldbank Groningen) |
|
Zoon Sebastianus van Elzakkers volgt later. Wanneer blijft helaas onduidelijk: de archieven geven niets prijs. De andere kinderen uit het eerste huwelijk van Philippus van Elzakkers, maar ook die uit het eerste huwelijk van Johanna Anthonetta Laurina Jalink gaan niet mee. Al deze kinderen zijn op 19-02-1915 huwbaar, zijn gehuwd of hebben al een andere weg gekozen. Van de oudste zoon Jacobus van Elzakkers, evenals Sebastianus van Elzakkers opererend binnen het vakgebied van zijnvader, staat vast dat hij in Bergen op Zoom blijft op de locatie Bergen op Zoom van De Holland. Zijn 40-jarig jubileum wordt aldaar gevierd. |
| Sebastianus van Elzakkers en Maria Catharina Maas |
|
Hoe, waar en wanneer zij elkaar echt hebben leren kennen, blijft vooralsnog in de archieven verscholen. Zowel Maria Catharina Maas als Sebastianus van Elzakkers verblijven vanaf 1907 te Halsteren. Maria Catharina Maas is er zelfs geboren, maar had een kort verblijf in 1904 te Princenhage. Op 13-02-1909 wordt Maria Catharina Maas ingeschreven als inwoonster van Amsterdam, nadat zij daar een dag eerder is aangekomen. Zij gaat dan werken als dienstbode eerst bij J. Bastiaanse en later bij Major Segers aan de Oude Stationsweg. Maria Catharina Maas brengt daar in Amsterdam op 15-12-1913 ongehuwd haar eerste kind ter wereld: Willem Johannes Christiaan Maas. Zij keert daarna al snel terug naar Bergen op Zoom, alwaar zij op 25-06-1914 trouwt met Christiaan Dingenis Commee. De loswerkman Christiaan Dingenis Commée, geboren 28-08-1890, komt van Yerseke. Zij erkennen en wettigen Willem Johannes Christiaan Commé (die later zal toetreden als broeder Alphons binnen de congregatie van de broeders van De la Salle). Christiaan Dingenis Commée overlijdt vroeg, op 06-11-1918 te Bergen op Zoom. Hij wordt slechts 28 jaar. Door zijn vroege overlijden leert hij zijn tweede kind, dochter Adriana Huberta Commée, nooit kennen. Zij wordt 19-11-1918, dertien dagen na zijn overlijden, te Bergen op Zoom geboren. En daar ‘staat’ Maria Catharina Maas, oud 28 jaar, weduwe en moeder van twee heel jonge kinderen. Sebastianus van Elzakkers verblijft waarschijnlijk vanaf omstreeks 1918 te Groningen. Dus een directe steun en toeverlaat is hij niet voor Maria Catharina Maas. Maar toch de ‘innige’ band die tussen Maria Catharina Maas en Sebastianus van Elzakkers is opgebouwd, leidt er toe dat Maria Catharina Maas op 08-10-1921 naar Groningen vertrekt. Op 24-11-1921 treden de twee aldaar in het huwelijk. Maria Catharina Maas neemt in haar reis naar Groningen alleen haar dochter Adriana Huberta Commée mee. Zoon Willem Johannes Christiaan Maas blijft ‘achter’ in het klooster te Huijbergen. Voor dat het gezin terugkeert naar het Brabantse volgen er in Groningen drie kinderen: Catharina Petronella (Toos) van Elzakkers, geboren 13-12-1922 Van de geboorte van Toos van Elzakkers wordt melding gemaakt in het Nieuwsblad van het Noorden van 15-12-1922. Johannes Philippus (Jan) van Elzakkers, geboren 17-12-1923 en Philippus Sebastianus (Flip) van Elzakkers, geboren 24-02-1925. |
 |
het jonge gezin van Elzakkers te Bergen op Zoom rond 1935 vlnr: Jan, Toos, vader Sebastiaan, Sjaantje Commée, Willem Commée (broeder Alphons), moeder Maria, Sjaak, Flip en Betsie |
 | staand de ‘van Elzakkers’ (vlnr): Jan, Toos, Flip, Sjaak en Betsie zittend de ‘Commée’s’: broeder Alphons, moeder Maria en Sjaantje inzet: de dan al (01-10-1955) overleden Sebastiaan van Elzakkers |
|
Door de officiële sluiting van De NV Machinefabriek en IJzergieterij ‘De Holland’ in 1927 heeft het gezin geen toekomst in Groningen en keert als zodanig terug naar Bergen op Zoom. En aldaar volgen nog twee kinderen. Elisabettha Johanna (Betsie) van Elzakkers, geboren 29-12-1926 en Jacobus Henricus (Skaak) van Elzakkers, geboren 17-06-1930 Dat het metaal in het bloed van deze Elzakkers blijft zitten, toont zich in de vervolgstappen die de zonen van Sebastianus van Elzakkers en Maria Catharina Maas in hun leven ondernemen. En dat grootvader Philippus van Elzakkers en Antonetta Laurina Jalink vergroeid te lijken zijn met het Groningse leven toont zich in het feit dat zij daar blijven wonen en ook komen te overlijden. |